Veel eigenaren van vooral de wat oudere honden kennen het beeld: na een nacht slapen gaat het opstaan maar moeizaam. Met stijve poten, en soms zelfs een beetje hinkend, worden de eerste stappen gezet ’s ochtends. Vooral na het weekend, als er weer eens tijd was voor een lekkere lange wandeling. Tja, hij wordt een dagje ouder, logisch toch? In de auto springen en lekker voluit rondrennen in het park of het bos doet hij ook niet meer. Ook logisch, of toch niet? Is er misschien iets anders aan de hand?
Eén op de vijf honden heeft geen last van ouderdom maar van pijn
Natuurlijk zijn oudere honden minder speels dan jonge honden. Veel oudere honden worden echter niet zozeer beperkt door hun leeftijd, maar doordat ze pijn hebben bij het bewegen. Bij 8 tot 20 % van de honden komt namelijk artrose voor, een pijnlijke aandoening van de gewrichten. Het nare van deze ziekte is dat het nooit meer overgaat, maar in de loop der jaren steeds erger wordt. Genezing is op dit moment niet mogelijk, maar gelukkig zijn er wel een aantal maatregelen te nemen die de voortgang van de aandoening afremmen.
Een gezond gewricht
Artrose is een aandoening van één of meer gewrichten waarbij de kwaliteit van de kraakbeenbekleding van het gewricht achteruit gaat. Gewrichten zijn de “scharnieren” tussen de botten, die zorgen voor de bewegelijkheid. Knie, heup en elleboog zijn voorbeelden van gewrichten die erg beweeglijk zijn.
Een gewricht is opgebouwd uit verschillende onderdelen. Allereerst zijn er de twee botten waartussen het gewricht het “scharnier” vormt. De uiteindes van de botten zijn bekleed met een zachte, gladde, soepele laag weefsel, het kraakbeen.
De botten worden bij elkaar gehouden door een gewrichtskapsel, dat als een hoes het gewricht omhult. Dit kapsel bestaat aan de buitenkant uit bindweefsel en uit de pezen (ligamenten) van de spieren die aan de botten hechten. De binnenkant van het gewrichtskapsel is bekleed met een speciaal soort slijmvlies, de synoviaalmembraan. Dit slijmvlies bestaat uit cellen die gewrichtsvloeistof produceren, wat synovia wordt genoemd. Synoviale vloeistof heeft twee functies. Het werkt als “smeerolie” tussen de twee botuiteindes, zodat het gewricht soepel en makkelijk beweegt. Verder bevat synovia voeding voor de cellen van het kraakbeen. Er gaan continu “oude” kraakbeencellen dood die worden vervangen door nieuwe cellen. Dit is een ingewikkeld en dynamisch proces, dat in een gezond gewricht in evenwicht is.
Fig. 1 Opbouw van een gewricht
Wat is artrose?
Artrose ontstaat niet zomaar. Een belangrijke oorzaak is het niet goed in elkaar passen van de botten in het gewricht, zoals bij heup- en elleboogdysplasie (HD/ED). Deze erfelijke aandoeningen komen helaas bij veel hondenrassen voor. Dit geldt ook voor osteochondrose (OCD), waarbij losse botstukjes in schouder- of ellebooggewricht irritatie en ontsteking veroorzaken. Daarnaast kan door bijv. het scheuren van een kruisband een gewricht instabiel worden waardoor de botten niet meer evenwichtig langs elkaar bewegen. Overgewicht, wat helaas ook bij 30 tot 40 % van de honden voorkomt, verergert deze instabiliteit nog meer.
Door de instabiliteit raakt het evenwicht in het gewricht verstoord. De dode kraakbeencellen worden weliswaar vervangen, maar door cellen van minder goede kwaliteit. Er ontstaan “littekens” in het kraakbeen, waardoor dit minder glad en soepel wordt. De botten glijden niet meer glad en moeiteloos langs elkaar heen maar er ontstaat wrijving. Verder komen er stofjes vrij die ontsteking veroorzaken. De ontsteking geeft warmte, zwelling en pijn. Deze pijn speelt een grote rol bij artrose, iets wat uit steeds meer onderzoek duidelijk wordt.
Fig. 2: Röntgenfoto van een goed gevormde heup
Röntgenfoto van een hond met heupdysplasie
De vicieuze pijncirkel
Het is duidelijk dat het ontstaan van een laag “grof schuurpapier” op de plek waar eerst een mooie gladde soepele laag weefsel zat pijn veroorzaakt bij het bewegen. Honden met artrose hebben pijn in hun gewricht(en). Zij zullen het pijnlijke gewricht gaan ontzien door minder en/of anders te gaan bewegen. Uw hond loopt misschien een beetje stijf, staat soms moeizaam op, springt niet graag meer op de bank of in de auto. Sommige honden worden agressief als een gevoelige plek wordt aangeraakt. Veel honden laten verder niets merken, in de natuur is het tonen van pijn immers een teken van zwakte.
Doordat de hond de pijn probeert te vermijden en dus minder beweegt, nemen de kracht en omvang van zijn spieren langzaam af. Deze spieren vormen echter een belangrijke ondersteuning voor het gewrichtskapsel. Door een minder stevig gewrichtskapsel wordt het gewricht instabieler. Door de verminderde activiteit wordt de hond bovendien zwaarder. Het gewricht wordt meer belast door het toegenomen gewicht en zal (nog) instabieler worden. Dit alles leidt tot meer pijn, nog minder belasten, nog meer instabiliteit enz.
Bovendien blijkt de gevoeligheid voor pijn toe te nemen als pijn continu aanwezig is. Chronische pijn leidt nl. tot blijvende veranderingen in ruggemerg en hersenen (sensibilisatie). Hierdoor wordt de pijn sneller en intenser gevoeld dan eerst. Vergelijk het met een duim die tussen de deur is gekomen, daarna doet zelfs de lichtste aanraking al pijn. Er ontstaat een vicieuze cirkel waardoor de artrose steeds erger wordt.
Fig. 3: De vicieuze pijncirkel:
Hoe wordt de diagnose artrose gesteld?
Stijfheid na rust en (lichte) kreupelheid zijn meestal de eerste verschijnselen die door de eigenaar worden opgemerkt. Dat de hond al wat langer minder graag wilde bewegen of niet meer ergens op wilde springen wordt vaak niet gezien, of ten onrechte toegeschreven aan ouderdom. Honden met artrose hebben naarmate de ziekte vordert regelmatig last van acute opflikkeringen. Op die momenten zijn de ontsteking en de pijn heviger. De hond is dan vaak duidelijk kreupel, waardoor een bezoek aan de dierenarts noodzakelijk is. Maar ook tussen deze opflikkeringen door zijn de klachten door pijn en ontsteking nooit helemaal weg.
De dierenarts zal veel vragen stellen over de geschiedenis van de klachten en een uitgebreid lichamelijk onderzoek doen. Behalve kreupelheid kunnen bij het onderzoek ook afwijkingen aan het gewricht worden gevonden. Het kan verdikt en warm zijn, er kan licht gekraak voelbaar zijn en soms valt op dat de spieren minder ontwikkeld zijn aan één kant. Bepaalde bewegingen kunnen pijnlijk zijn.
Zoals al eerder vermeld is het beoordelen of een hond pijn heeft erg moeilijk. Dieren zijn geneigd pijn verbergen, bovendien zijn er erg veel individuele (ras- en karakter)verschillen.
Vaak worden er ter aanvulling ook nog röntgenfoto’s gemaakt. Het lastige daaraan is dat de ernst van de veranderingen zoals zichtbaar op de röntgenfoto’s niet altijd iets zegt over de ernst van de verschijnselen die de hond toont. Specialistisch onderzoek in de vorm van arthroscopie, onderzoek van gewrichtsvloeistof en CT-scan wordt niet standaard gedaan.
Het driestappenplan bij artrose
Artrose is niet te genezen, maar het is wel mogelijk het ziekteproces te vertragen. Het meeste effect wordt bereikt met een driestappenplan:
1. Pijnbestrijding en ontstekingsremming: continue, ononderbroken pijnbestrijding is erg belangrijk, voor het welzijn van de hond en omdat alleen zó de steeds toenemende gevoeligheid voor pijn (sensibilisatie) kan worden voorkomen.
2. Gewichtscontrole: bij te zware honden worden de gewrichten extra belast en verergert de artrose veel sneller dan bij honden met een goed gewicht.
3. Lichaamsbeweging op maat: vermijd langdurige, onregelmatige e/o te grote inspanning. Lopen aan de lijn is beter dan rennen achter een bal aan. Het beste is om dagelijks regelmatige, niet te lange periodes van activiteit af te wisselen met korte rustperiodes.
Er kan nog een aantal aanvullende maatregelen genomen worden, die echter vooral in het beginstadium van artrose effect zullen hebben. Zo is er speciale dieetvoeding verkrijgbaar voor honden met gewrichtsaandoeningen, en voedingssupplementen als GAG’s (GlycosAminoGlycaan-polysulfaten) of omega-3 vetzuren. Het effect van dergelijke supplementen, en van bijvoorbeeld homeopathische middelen is echter niet uitgebreid onderzocht.
In sommige gevallen kan een operatie nodig zijn, bijvoorbeeld om losse stukjes bot te verwijderen.
Levenslange behandeling
Artrose is een chronische ziekte die levenslange behandeling vraagt. Zelfs als uw hond hersteld lijkt te zijn, blijft de ziekte aanwezig en is doorgaan met behandelen noodzakelijk. Met de juiste aanpak kan het ziekteproces gelukkig flink vertraagd worden en zal uw hond langer actief, mobiel en pijnvrij blijven. Vaak realiseren eigenaren zich pas hoezeer de levenskwaliteit van de hond beïnvloed werd door artrose nadat een behandeling is ingezet. Veel honden reageren zo goed dat ze als het ware een ‘tweede jeugd” beleven. Óók “honden op leeftijd” hoeven tegenwoordig hun dagen niet meer achter de geraniums te slijten!
© drs. L.C.T. Verkleij, dierenarts
